1999

Cornelius "Commodore" Vanderbilt was de Bill Gates van zijn tijd. Begonnen als de uitbater van een pontje in de haven van New York bouwde deze afstammeling van straatarme Nederlandse emigranten in een halve eeuw een imperium op van rederijen en spoorwegen dat bij zijn dood in 1877 op een waarde van ruim 100 miljoen dollar werd geschat. Met meer geld dan het Amerikaanse Ministerie van Financien, was hij zonder twijfel de rijkste man ter wereld. Maar de Commodore was de man er niet naar om dat geld te laten rollen: hij was een notoire vrek zonder vrienden die bij zijn leven zelfs zijn eigen familie niet liet profiteren van zijn reusachtige rijkdom. Maar na zijn dood wisten zijn kinderen, en vooral kleinkinderen, wel raad met al die miljoenen dollars. In drie generaties werd het Vanderbilt fortuin er geheel doorheen gejaagd. De grootste kostenpost? "Summer cottages" - zoals ze eufemistisch werden aangeduid - in Newport, Rhode Island.

Halverwege de negentiende eeuw was Newport een populaire badplaats bij rijke plantagehouders die aan de drukkende hitte van de zomers in de Zuidelijke staten probeerden te ontsnappen. Met de burgeroorlog verdwenen de Zuiderlingen om gaandeweg plaats te maken voor de grootindustriëlen van New York. Deze decadente upper class voelde zich te goed om de zomervakantie in een hotel door te brengen en begon dus "zomerhuisjes" aan de Atlantische kust van Newport te bouwen. In de laatste decennia van de vorige eeuw verrezen in sneltreinvaart de meest opzichtige buitenverblijven. De gebouwen kosten miljoenen dollars, maar werden doorgaans niet langer dan een week of zes per jaar bewoond. De New Yorkse nouveau riche wist eigenlijk niet goed hoe ze zich diende te gedragen: met afgunst keek men naar de eeuwenoude tradities van de Europese adel. En om zichzelf enig aanzien te verschaffen werden Europese gebruiken simpelweg gekopieerd. Nergens is dat zo goed zichtbaar als in de bouwstijlen van de mansions van Newport. Neem Rosecliff, dat werd gebaseerd op het Grand Trianon van Versailles. Het optrekje kostte reder Herman Oelrichs 2,5 miljoen dollar en was berucht om de luisterrijke feesten die in de 400 m2 metende balzaal plaatsvonden (filmkenners zullen zich deze zaal herinneren uit The Great Gatsby uit 1974 en True Lies uit 1994). Of neem The Elms, een anderhalf miljoen dollar kostende, rechtstreekse kopie van het achttiende eeuwse Franse Château d’Asnières nabij Parijs.

De ene na de andere New Yorkse miljonair bouwde zijn buitenverblijf in Newport en de diverse leden van de rijkste familie van het land konden natuurlijk niet achterblijven. Alva, de echtgenote van Commodore’s kleinzoon William K. Vanderbilt, had al een privé-trein, juwelen die aan Catharina de Grote hadden toebehoord, een driemaster en een imitatie Frans kasteel aan Fifth Avenue (helaas begin deze eeuw afgebroken). Maar een zomerhuis in Newport ontbrak nog. En dus kreeg ze voor haar vijfendertigste verjaardag van haar echtgenoot een mansion in Newport. Het huis zoals Alva dat voor zich zag was niet in eerste instantie bedoeld als comfortabel zomerverblijf, maar als instrument om haar positie in de hogere kringen van New York te verstevigen. Marble House moest het grootste en duurste "summer cottage" van Newport worden. Het pand werd, zoals de naam al suggereert, geheel uit marmer opgetrokken. Om al het steen - afkomstig uit Italië en Algerije - te kunnen verwerken moest de haven van Newport speciaal worden verbreed en uitgediept. Drie jaar werd er aan het door Richard Morris Hunt ontworpen huis gebouwd. Toen het in 1892 eenmaal klaar was, was er een staf van 36 personen nodig om het gezin Vanderbilt terzijde te staan.

De entree tot Marble House wordt geflankeerd door vier metershoge Corinthische zuilen. De deur - of toegangspoort zo u wilt - is opgetrokken uit brons en gietijzer. Ze is zo zwaar dat ze destijds door twee lakeien moest worden geopend. Alva had een merkwaardige, eclectische smaak en dat komt in het interieur van Marble House - dat dankzij liefdevolle conservering en restauratie vandaag de dag nog in dezelfde staat verkeert als aan het eind van de vorige eeuw - duidelijk naar voren. Zo vindt men in Marble House een gotisch kamer, een kamer in rococo-stijl, kamers in Louis XVIe stijl en een Chinees theehuisje. En dan is er natuurlijk de balzaal waarvoor inspiratie werd gezocht in de spiegelzaal van het paleis van Versailles. De kamer is van boven tot onder bedekt met bladgoud, en de vele spiegels geven het toch al aanzienlijke vertrek een nog ruimere indruk. Al deze pracht en praal slechts een doel: de rest van de Newport society de ogen uit steken. Vandaar dat Alva voor de inhuldiging van het paleis een groots bal organiseerde waarvoor iedereen in Louis XIV kostuum moest verschijnen. Om haar decadente gasten te vermaken had Alva in de balzaal een tafel laten opstellen met daarop een enorme berg zand. Iedere gast kreeg een schepje en mocht de tientallen verstopte juwelen opgraven. Zulke gimmicks waren overigens in het Newport van het fin de siècle niet ongebruikelijk: op het ene feest werd in iedere opgediende oester een zwarte parel verborgen, terwijl op het volgende sigaretten werden uitgedeeld die van 100 dollar biljetten waren gerold. Mrs. Stuyvesant Fish organiseerde eens een partijtje voor de verjaardag van haar hond, die voor de gelegenheid werd uitgerust met een parelketting ter waarde van 15.000 dollar (dat alles in een tijd waarin het gemiddelde jaarsalaris zo’n 500 dollar bedroeg).

Alva’s schoonzus Alice - de echtgenote van William K.’s broer Cornelius - zag het ondertussen allemaal knarsetandend aan. Alva had in New York al een groter huis gebouwd en nu werd Alice’s woning in Newport ook nog eens overschaduwd door Marble House. Daar moest een eind aan komen! Alice nam dezelfde architect als Alva in dienst en droeg hem op een huis te bouwen dat nog imposanter dan Marble House moest zijn. Het resultaat was The Breakers, een gigantisch bouwwerk waarvan het ontwerp werd ontleend aan de Italiaanse paleizen uit de 16^de eeuw. De omvang van de The Breakers is schier onvoorstelbaar. Het gebouw heeft 70 kamers (waarvan de helft nodig was om het personeel te huisvesten). De keuken is zo groot als een gemiddelde doorzonwoning. Bij binnenkomst arriveert de bezoeker in de 15 meter hoge Great Hall, die met zijn balustraden op de eerste verdieping en trompe l’oeil plafondschildering de indruk wekt van een enorme binnenplaats. Vanaf de balkons kijk je kilometers ver over de Atlantische Oceaan. Het interieur van bevat hele delen van het Franse Château d’Arnay-le-Duc, antieke Vlaamse wandkleden, imitatie Italiaanse Renaissance meubelen en tientallen Baccarat kristallen kroonluchters. De eikehouten pilasters en lambrizeringen werden in Frankrijk gemaakt en door Franse handwerkslieden ter plekke geassembleerd. In 1895 werd het huis voltooid. De ironie wil dat Cornelius Vanderbilt maar een zomer van zijn paleis kon genieten: hij overleed in 1896.

Met The Breakers was de overdadige, kitscherige bouwstijl van Newport tot een hoogtepunt gekomen. Na de eeuwwisseling kwam de trend van de enorme mansions in Newport langzaam ten einde. Jaar na jaar stonden de huizen leeg en spoedig daarna volgde het verval. In de jaren dertig hadden de Vanderbilt erfgenamen hun kapitaal geheel verkwanseld en konden het onderhoud van Marble House en The Breakers niet meer betalen. Gelukkig belandden de twee meest bijzondere Newport Mansions in handen van The Preservation Society of Newport die ze ook tegenwoordig nog beheert.

Newport in de staat Rhode Island ligt 280 kilometer ten noorden van New York, 120 kilometer ten zuiden van Boston.

Rosecliff, The Elms, Marble House en The Breakers, alsmede een drietal bescheidener huizen, zijn in bezit van de stichting The Preservation Society of Newport en zijn het hele jaar open voor publiek. Toegangsprijzen voor de huizen varieren van US$ 8,50 tot 10. Er zijn ook combinatietickets verkrijgbaar

Jeroen van Bergeijk