Mark Pesce is een man met vele gezichten. Hij is de uitvinder van VRML, oftewel Virtual Reality Modeling Language, waarmee driedimensionale beelden over het net verstuurd kunnen worden. Hij is ook een zelfverklaard visionair die beweert dat het fictieve cyberspace zoals we dat kennen uit het werk van William Gibson binnen enkele jaren werkelijkheid is geworden. En Mark Pesce is een techno-pagan. Oftewel een heks die middels eeuwenoude rituelen computers heilig verklaard. Hoogste tijd voor een gesprek.
Mark Pesce is een spraakwaterval. Eenmaal op gang is hij niet te stoppen. Diverse malen moet ik tijdens ons gesprek om een time-out vragen aangezien mijn hersens zijn woordenstroom niet kunnen bijhouden. Hij spendeert zijn tijd dezer dagen aan het aflopen van conferenties, bijeenkomsten en festivals met maar een doel: de Internetgemeenschap overtuigen van het wonder van zijn uitvinding VRML. Dankzij VRML zal het World Wide Web binnen enkele jaren veranderen in een driedimensionale wereld. Pesce meent dat cyberspace zoals dat meer dan tien jaar geleden werd beschreven door William Gibson in Neuromancer binnen enkele jaren eindelijk werkelijkheid zal worden.
VRML is een computertaal, net als HTML de taal die nu gebruikt wordt om informatie over het web te sturen. Maar in tegenstelling tot HTML kan je met VRML driedimensionale beelden over het net versturen. VRML is virtual reality voor het grote publiek. En het mooie is: het werkt. Het enige dat je nodig hebt is een 486-pc met 8 MB geheugen, een gewoon 14k4 modem, een VRML-browser waarmee je de 3D beelden kan bekijken en eventueel zogeheten 3D-modeling software als het shareware programma Virtus Walkthrough Pro waarmee je je eigen driedimensionale beelden maken. Met VRML kan iedereen zijn huiskamer op het web zetten, net zoals nu iedereen met HTML zijn eigen homepage kan maken. Maar laten we bij het begin beginnen: waarom hebben we eigenlijk een driedimensionaal Web voor nodig?
Pesce: "Als ik jou wil uitleggen hoe je bij mijn huis moet komen, is het dan logisch dat ik tegen je zeg: h, t, t, p, dubbele punt, slash, slash, h, y, p, e, r, r, e, a, l, punt, c, o, m, slash, tilde, m, p, e, s, c, e, slash? Nee, dat is geen informatie waar mensen mee overweg kunnen. Ik zou tegen je zeggen neem de eerste straat rechts, bij het stoplicht links en vervolgens de derde straat links. Dat is ruimtelijk georiënteerde informatie. En met dat soort informatie weten wij mensen wel goed raad. VRML is een logische stap als je kijkt naar de ontwikkeling van het net. Eerst had je de simpele een-dimensionale command lines, toen het tweedimensionale web met plaatjes en nu een driedimensionale omgeving. Het driedimensionale web sluit aan bij de manier waarop ons zenuwstelsel werkt, waarop onze cultuur is ingericht en waarop onze ogen en oren werken. Kortom, de driedimensionale cyberspace past perfect bij de manier waarop wij mensen informatie verwerken. Het is de hoogste tijd dat we het web aanpassen aan de menselijke perceptie in plaats van andersom, zoals nu nog steeds het geval is. "
Dat klinkt allemaal aannemelijk, maar hoe moeten we ons dat driedimensionale web eigenlijk voorstellen? Pesce: "Een vriend merkte een tijdje geleden op dat ik internet wilde veranderen in Doom meets homeshopping. Dat is leuk gevonden, maar dat is beslist niet wat ik wil. Ik zie het voor me als de wereld om jou en mij heen. Wat ik een heel goed voorbeeld vind is het Virtual SOMA project waarmee wordt geprobeerd San Francisco in virtual reality na te bouwen. Dat ziet er uit als de echte stad. Je kan er door de straten dwalen en gebouwen bezoeken."
De laatste maanden heeft VRML een grote vlucht genomen. Meer en meer VRML-sites komen on-line, er zijn al een tiental browsers op de markt - in de laatste versie van Netscape zit zelfs al een VRML-browser ingebakken - en het grootste deel van de industrie heeft haar goedkeuring aan VRML gegeven. VRML is het dus helemaal. Maar betekent dit dat het oude vertrouwde HTML gaat verdwijnen? Of kunnen de twee naast elkaar bestaan?
Pesce: "Inderdaad, de twee sluiten elkaar niet uit. Kijk, HTML zegt niets over plaats en ruimte, het zegt iets over tekst en beeld. Dus wanneer mensen zich 'in plaats en ruimte willen uitdrukken' gebruiken ze VRML. Wanneer ze zich in beeld of tekst willen uitdrukken is HTML de beste manier. Met de laatste versie van Netscape kan je nu tegelijkertijd, in twee aparte vensters, naar een VRML- en een HTML-pagina kijken. Dit biedt fantastische mogelijkheden. Nu kan je met behulp van VRML door een straat lopen, op een restaurant klikken en vervolgens verschijnt in HTML de menukaart of een reserveringssysteem. De twee talen vullen elkaar dus aan. VRML zorgt ervoor dat je informatie snel kan vinden, terwijl HTML het mogelijk maakt dat je die informatie snel tot je kan nemen."
Een van de meest opvallende aspecten van HTML is natuurlijk de enorme groei die deze taal heeft doorgemaakt. Dankzij HTML heeft het web zo enorm snel kunnen groeien. Gaat VRML eenzelfde revolutionaire ontwikkeling tegemoet?
"Nee, VRML zal langzamer groeien. We hebben allemaal geleerd hoe je moet lezen en schrijven, maar we hebben niet allemaal een opleiding tot architect gehad. Er is sprake van een kenniskloof. Nu zijn het alleen architecten en beeldhouwers die oog hebben voor de kwaliteit van de ruimte. Ruimte heeft ontegenzeglijk een effect op je welbehagen. Vergelijk maar eens het gevoel tussen je in een kathedraal bevinden of in een geblindeerde kamer. Architecten en beeldhouwers weten hoe je daar mee om moet springen, hoe je met ruimte een bepaalde ervaring kunt opwekken. De komende vijf jaar zal het zeer belangrijk worden dat je weet hoe je ruimte en plaats moet organiseren. Je moet de introductie van VRML vergelijken met die van desktop publishing. Toen tien jaar geleden de eerste opmaakprogramma's op de markt verschenen, zag je meer slecht vormgegeven pagina's dan ooit tevoren. Hetzelfde zal nu gebeuren met 3D. Maar omdat we ons minder thuis voelen bij het organiseren van ruimte zal het langer duren voor we het onder de knie hebben. Desalniettemin zullen we binnen twee jaar al een heel eind op weg zijn naar een driedimensionaal web."
Het succes van VRML zal voor een groot deel afhangen van de beschikbaarheid van makkelijk te gebruiken software waarmee driedimensionale werelden zijn te creëren. Net zoals nu iedereen in een handomdraai met HTML zijn eigen homepage kan creëren, zal iedereen ook zijn 'homespace' moet kunnen maken. In Pesce's boek "VRML Browsing and Building Cyberspace" wordt aan deze voorwaarde al enigszins tegemoet gekomen. Op de bijgeleverde CD-ROM staan een tweetal programma's waarmee het inderdaad een fluitje van een cent is om eenvoudige ruimtes te construeren. Met een paar uur knippen en klikken heb je een huiskamer ingericht. Maar deze software is nog beperkt in zijn mogelijkheden. Pesce: "Er zal een enorme vraag komen naar gebruikersvriendelijke software. Die vraag is er nooit geweest omdat virtual reality tot nu toe alleen door professionals werd gebruikt, in films, reclame en games. Maar nooit door 'gewone' gebruikers zoals jij en ik. Wil het echt wat worden met VRML dan moeten er programma's komen die je in een half uur onder de knie hebt. Net zoals nu iedereen binnen een half uur kan leren hoe je met een tekstverwerker moet omgaan. Ik twijfel er overigens niet aan dat die software er binnen het komende half jaar al zal zijn."
Hoe zit het eigenlijk met de weergave van dat driedimensionale web? Zullen we straks net als in de film Johnny Mnemonic een "headmount" op ons hoofd zetten, de dataglove aantrekken en zo cyberspace verkennen? Pesce: "Absoluut niet! Headmounts zijn uitermate slecht voor je. Kijk zo'n ding houdt als het ware jouw visuele systeem voor de mal. Dat doet het door beelden met parallax maar zonder diepte te projecteren. En omdat dit niet de manier is waarop men gewoonlijk een gevoel van diepte ondergaat, gaat het lichaam anders reageren. Je visuele systeem wordt, als je een headmount op hebt, als het ware geherprogrammeerd. En dat kan zeer schadelijke gevolgen hebben. Een paar jaar geleden heb ik SEGA geholpen een headmount te ontwerpen. Toen ze het ding begonnen te testen merkten ze dat kinderen "totally screwed up" onder de headmount vandaan kwamen. Het bleek dat zeker voor kinderen een headmount een definitieve verslechterde diepteperceptie tot gevolg kan hebben. Virtual Reality zal zich voorlopig nog gewoon op het computerscherm blijven afspelen." Met al dat geklets over drie dimensies ligt de vraag natuurlijk voor de hand of het daar ophoudt. Oftewel wanneer verschijnt de vierde dimensie op het web? Pesce: "Die is er al! Namelijk in de vorm van HotJava dat voor beweging op het web kan zorgen. De vierde dimensie is gedrag in de tijd, oftewel beweging. HotJava heeft de vierde dimensie, maar niet de andere drie, terwijl VRML de eerste drie dimensies heeft en niet de vierde. Als deze twee gaan integreren zullen ze het beste van elkaar erven. En dan ontstaat 'real interactive cyberspace'.
Mark Pesce is niet alleen een handige computerjongen en visionair, hij is ook een heks. De relatie tussen hekserij - of paganism op zijn Amerikaans - en technologie lijkt misschien ver gezocht, maar is het volgens Pesce niet. Een van de uitgangspunten van paganism is dat niet alleen god of zeer speciale personen heilig zijn zoals in het Christendom, maar dat alle mensen en dingen bezield zijn met heiligheid. Dus ook computers. Om heilig te worden, moet er eerst gezegend worden. En dus vragen Pesce en zijn medeheksen middels eeuwenoude rituelen een zegening voor hun computers. Is Pesce een doorgedraaide New-Ager? Pesce: "Nou dat moet jij maar uitmaken. Ik zal mijn standpunt proberen uit te leggen. Machines gebruiken houdt in: met ze communiceren. We gaan als het ware een relatie met machines aan. Neem bijvoorbeeld programmeurs die helemaal kunnen opgaan in wat er in hun computer gebeurt. Elke uitwisseling van informatie, oftewel communicatie, verandert ons. Dus ook de communicatie tussen mens en machine. Daarom is het zo belangrijk dat we onze machines bezielen met onze menselijke aard, onze heilige aard zou ik willen zeggen. Want als we de machines niet zegenen, niet 'menselijk' maken, dan ontmenselijken ze ons. Als we vergeten ze te zegenen, als we vergeten te zeggen dat het wonder van de mensheid ook in deze machines is vertegenwoordigd, dan interacteren we opzettelijk met machines die geen belichaming van onze menselijkheid, van onze heilig aard zijn. In antieke culturen hebben alle voorwerpen een heilige waarde, een heilige betekenis. Wij hebben daar afstand van genomen omdat we zo rationeel, zo wetenschappelijk zijn. Dat is bullshit. We hebben daar afstand genomen omdat we er bang voor zijn, omdat we niet weten hoe we moeten omgaan met dat aspect van onze eigen aard. Maar die heilige waarde is niet iets 'out there'. Het zit in ons zelf. Dus wat we moeten doen is ervoor zorgen dat machines, die een reflectie zijn van ons zelf, ook dat aspect van ons reflecteren."
Om zijn ideeën vorm te geven, organiseert Pesce 'bijeenkomsten' die zich gelijktijdig in cyberspace als in real space afspelen. Daartoe heeft hij een magische site - vanzelfsprekend in VRML - opgezet waar iedereen een hekserij-ritueel kan meemaken en zijn computer kan zegenen. Het doel is om ook van cyberspace een heilige plaats te maken. Pesce: "Als we het heilige ontkennen in cyberspace, hoe moeten we dan verwachten dat cyberspace een heilige plek wordt? Of vinden we dat cyberspace per definitie een profane plek moet zijn? Nee, dat is belachelijk. Als alles om ons heen heilig is, wat ik geloof, dan moet dat ook voor cyberspace gelden."
Pesce lijkt het prototype van de Emile Ratelband-adept, zo'n positief ingestelde Amerikaanse West-coast bewoner die meent dat alle problemen verdwijnen als iedereen maar een Mac op zijn bureau heeft staan. Maar de man heeft ook een andere kant. Hij blijkt bij nader inzien gelukkig een haast Hollands soort nuchterheid ten toon te spreiden. Hij weet zijn eigen religie met een korreltje zout te nemen en kan wel lachen om mijn continue opgetrokken wenkbrauwen. Natuurlijk vindt hij dat de toekomst er voor VRML zonnig uitziet, maar met gemak somt hij ook een aantal factoren op die zijn geesteskind alsnog de das zouden kunnen omdoen. "De browsers kunnen niet goed werken, de inhoud kan niet interessant genoeg zijn, de software om 3D te maken kan te primitief zijn." En ook heeft hij in tegenstelling tot de digitale naïeve optimisten oog voor de gevaren van zijn eigen vinding. Pesce: "Mijn motto is: 'the creation of a world neccearly implies the creation of a world view'. Wat ik daarmee bedoel is het volgende. Als ik een technologie ontwerp waarmee de mensheid nieuwe werelden kan maken, dan moet ik me ook bezig houden, sterker nog ben ik verplicht me te bemoeien, met de wereldbeelden die ermee voortgebracht kunnen worden. Ik probeer voorbeelden te geven van hoe je deze techniek op een goede manier kan inzetten. De driedimensionale cyberspace kan zeer kwalijke gevolgen hebben. Je zou de geschiedenis ermee kunnen herschrijven. Je kan er fascisme mee creëren. Op mijn eigen bescheiden wijze probeer ik voor positieve voorbeelden te zorgen. Ik wil mensen laten zien hoe je VRML zou kunnen gebruiken en ze aanmoedigen mijn voorbeelden te volgen. Maar of dat wat helpt? Dat is natuurlijk de vraag."
Jeroen van Bergeijk
