1998

"The finest war movie of our time", heet het in The New York Times terwijl The Washington Post het houdt op "this is the greatest war movie ever made". De Amerikaanse media zijn unaniem in hun lof over Steven Spielbergs oorlogsfilm Saving Private Ryan.

De film opent met beelden die ik in ieder geval nooit meer zal vergeten. Het is 6 juni 1944: D-Day. De landingsvoertuigen met doodsbange, kotsende Amerikaanse soldaten arriveren op Omaha Beach in Normandië. Nog voordat de bootjes het strand bereiken, vallen de eerste doden al onder het spervuur van Duitse mitrailleurposten in de duinen. Soldaten springen in paniek in het water en verdrinken prompt omdat hun uitrusting te zwaar is. Eenmaal op het strand vallen de manschappen bij bosjes. Iemands arm wordt van zijn lichaam geblazen. Verdwaasd pakt hij het ledemaat op. Een soldaat wiens ingewanden in het zand liggen jammert om zijn moeder. Een kogel verdwijnt in een helm, het bloed spuit alle kanten op en de jongen valt als een zak aardappelen op de grond. De herrie is oorverdovend: door het kanonvuur en de voorbij fluitende kogels kan niemand elkaar verstaan. Dit is hel op aarde. Dit is hoe de landing op Omaha Beach moet hebben aangevoeld voor de arbeidersjongens uit Brooklyn en de boerenknechten uit Iowa - een landing waarbij alles mis kon gaan wat maar mis kon gaan en waarbij duizenden Amerikanen stierven.

Het gruwelijk schouwspel is zo overtuigend omdat het lijkt gefilmd door een oorlogsfotograaf. Met een schokkerige camera staat iemand midden in de aktie te filmen, niet vanuit de lucht of vanachter de linies, maar vanuit het standpunt van de soldaten. Is dit een Spielberg film? Is dit bloederige inferno gemaakt door de sentimentalist die ons E.T. en Jurassic Park bracht? Als we al niet op Spielbergs andere, diepere kant waren voorbereid met Schindler's List had ik het nooit geloofd.

Net als in Schindler's List gebruikt Spielberg een typisch Hollywood plot om het gruwelijke inzichtelijk te maken. In dit geval draait het verhaal rond een zekere James Ryan (Matt Damon), die in één week zijn drie broers aan het oorlogsgeweld heeft verloren. Waarop de hoogste generaal besluit dat zulks slechte PR is en dat de laatste Ryan als de bliksem naar huis moet. Een probleem: men weet dat hij zich achter de linies bevindt, maar niemand weet waar. En dus wordt Captain John Miller (Tom Hanks) en zijn bataljon, die zojuist de slachtpartij op het strand hebben overleefd, het Franse platteland ingestuurd om Private Ryan te vinden.

D-Day was voor het laatst op grote schaal verfilmd in The Longest Day (1962). De hoofdpersoon van die film was John Wayne. En misschien zegt dat al genoeg. The Longest Day was een film over onbevreesde helden waarmee je je kon identificeren. Het was een aktiefilm waarbij je dacht: D-Day dat was cool, dat zou ik ook wel hebben willen zijn. Saving Private Ryan daarentegen roept de enige logische reaktie op: moeder, mag ik naar huis. In plaats van de stoere Wayne is de hoofdrol hier weggelegd voor de lievige Tom Hanks, die een personage speelt dat voor de oorlog notabene een leraar Engels in een plattelandsstadje was. Het knappe van Spielberg is dat hij alle clichés van de oorlogsfilm vermijdt. Hanks bataljon bestaat niet uit doorgedraaide mafkezen die grappen makend de strijd ingaan zoals we dat kennen uit films als Apocalypse Now (1979) of The Big Red One (1980). Het zijn doodgewone jongens die met weerzin aan hun opdracht beginnen (waarom is het leven van Ryan meer waard dan dat van een andere soldaat vragen ze zich terecht af). Ze vechten niet omdat ze helden zijn, maar omdat ze moeten. En anders dan de typische oorlogsfilm, kent deze geen happy end: slechts een enkel personage overleeft de weerzinwekkende gevechten.

Ik weet niet of Saving Private Ryan de beste oorlogsfilm aller tijden is. Ik weet wel dat deze film als eerste een poging doet een van de belangrijkste gebeurtenissen uit de 20ste eeuw op een oprechte, realistische manier in beeld te brengen. Of zoals oorlogsinvalide Paul Fussell het zei in The Washington Post: "deze film is zo onverbiddelijk in zijn ontstellende eerlijkheid dat elke Tweede Wereldoorlog veteraan trillend en huilend de bioscoopzaal zal verlaten."

Jeroen van Bergeijk

DVD Saving Private Ryan